2. Baza wiedzy
Łukasz Matys · 11.12.2020

Urządzenia przesyłowe w polskim systemie prawnym

przesyłowe to urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania energii elektrycznej, gazu, płynów czy pary. Na co dzień swoje zastosowanie znajdują w wielu różnych gałęziach przemysłu. Chociaż sam katalog urządzeń przesyłowych pozornie wydaje się być zamknięty, to jednak regulacje prawne dotyczące tego typu urządzeń nie są do końca precyzyjne. Dlatego też wymagają szczegółowego omówienia i głębszej analizy.

Urządzenia przesyłowe - co to właściwie jest?

Urządzeniom przesyłowym poświęcony jest przede wszystkim art. 49 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740), przy czym nie zawiera on definicji legalnej tego pojęcia. Przepis ten mówi o urządzeniach służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz innych urządzeniach podobnych. Samo zaś pojęcie „urządzenia przesyłowe” zostało wypracowane przez doktrynę prawa oraz orzecznictwo.

Wyprowadzona na podstawie art. 49 k.c. definicja urządzeń przesyłowych jest bardzo szeroka. Dlatego też wymaga dalszego doprecyzowania.

Urządzenie to mechanizm lub zespół mechanizmów, służący do wykonania określonych czynności. Przy czym w przypadku urządzeń przesyłowych, mamy do czynienia raczej z zespołem mechanizmów wzajemnie ze sobą połączonych.

Polskie prawo posługuje się szeregiem definicji pozwalających dookreślić omawiane pojęcie. Zawarte są one przede wszystkim w ustawie z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. z 2020 r. poz. 833).

Zgodnie z ww. aktem prawnym:

  • urządzenia, w tym te przesyłowe, to urządzenia techniczne stosowane w procesach energetycznych (art. 3 pkt 9);
  • instalacje to urządzenia z układami połączeń między nimi (art. 3 pkt 10);
  • sieci to instalacje połączone i współpracujące ze sobą, służące do przesyłania lub dystrybucji paliw lub energii, należące do przedsiębiorstwa energetycznego (art. 3 pkt 11);
  • sieć przesyłowa to sieć gazowa wysokich ciśnień, z wyłączeniem gazociągów kopalnianych i bezpośrednich albo sieć elektroenergetyczna najwyższych lub wysokich napięć, za której ruch sieciowy jest odpowiedzialny operator systemu przesyłowego (art. 3 pkt 11a);
  • sieć dystrybucyjna to sieć gazowa wysokich, średnich i niskich ciśnień, z wyłączeniem gazociągów kopalnianych i bezpośrednich albo sieć elektroenergetyczna wysokich, średnich i niskich napięć, za której ruch sieciowy jest odpowiedzialny operator systemu dystrybucyjnego (art. 3 pkt 10).

Przywołanych definicji nie można, co prawda, przenosić w sposób bezpośredni na grunt prawa cywilnego. Jednak wskazują one pewien kierunek, w którym powinna zmierzać wykładnia art. 49 k.c.

Warto wskazać w tym kontekście również na inne przepisy odnoszące się do urządzeń służących do doprowadzania i odprowadzania mediów. W art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2020 r. poz. 1990), ustawodawca mówi o np. ciągach drenażowych, przewodach i urządzeniach służących do przesyłania lub dystrybucji płynów, pary, gazów i energii elektrycznej oraz urządzeniach łączności publicznej i sygnalizacji, a także innych podziemnych, naziemnych lub nadziemnych obiektach i urządzeniach niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń.

Jak zatem widać, prawo cywilne niezbyt precyzyjnie definiuje czym tak właściwie są urządzenia przesyłowe. Trzeba jednak wskazać, że określenie urządzeń poprzez wskazanie ich funkcji jest rozwiązaniem poprawnym. Natomiast otwarty charakter wyliczenia, poprzez posłużenie się terminem „oraz inne urządzenia podobne”, umożliwia zaliczenie do tej grupy nowych urządzeń, które zapewne dopiero powstaną w przyszłości[1].

  1. Definicja za Słownikiem Języka Polskiego PWN - https://sjp.pwn.pl/ ꜛ

strona 2 / 4

Jak zatem widać, prawo cywilne niezbyt precyzyjnie definiuje czym tak właściwie są urządzenia przesyłowe. Trzeba jednak wskazać, że określenie urządzeń poprzez wskazanie ich funkcji jest rozwiązaniem poprawnym. Natomiast otwarty charakter wyliczenia, poprzez posłużenie się terminem „oraz inne urządzenia podobne”, umożliwia zaliczenie do tej grupy nowych urządzeń, które zapewne dopiero powstaną w przyszłości[1].

Co jest, a co nie jest urządzeniem przesyłowym?

Ze względu na szeroki zakres omawianego w niniejszym artykule pojęcia, art. 49 k.c. doczekał się bogatego piśmiennictwa i orzecznictwa sądowego. Przy czym judykatura i doktryna doprecyzowywały wspomnianą definicję raczej od strony negatywnej, tj. wskazując, które urządzenia nie będą mogły być uznawane za służące do doprowadzania i odprowadzania mediów.

Powszechnie przyjmuje się, że instalacje wewnętrzne, tj. najczęściej znajdujące się wewnątrz budynku lub budowli, za urządzeniem służącym do pomiaru, nie są zaliczane do urządzeń przesyłowych. Nie służą one bowiem do doprowadzania czy odprowadzania mediów. Jak się wskazuje w doktrynie „z chwilą osiągnięcia granicy wewnętrznej instalacji media są już doprowadzone lub odprowadzone do przedmiotu przyłączonego”[2]. Instalacje wewnętrzne stanowią zatem wyłączną własność właściciela nieruchomości.

Do urządzeń przesyłowych nie zalicza się również urządzeń służących do wytwarzania mediów np. w elektrowniach czy źródłach ciepła. Przyjmuje się bowiem, że urządzenia te także nie służą do doprowadzania czy odprowadzania poszczególnych mediów[3]. Co za tym idzie urządzenia mają status bardzo podobny do instalacji wewnętrznych.

Kolejna kategorią urządzeń, których nie można zaliczyć do urządzeń przesyłowych są instalacje i urządzenia służące wyłącznie do magazynowania mediów[4]. Na przykład do urządzeń przesyłowych nie można zaliczyć urządzeń połączonych w wewnętrzną sieć zamkniętą na terenie nieruchomości, która nie ma połączenia z siecią zewnętrzną przedsiębiorcy przesyłowego[5].

Mając wszystko powyższe na uwadze, do urządzeń przesyłowych nie można zaliczyć studni głębinowych[6], otworów wiertniczych[7], bezodpływowych zbiorników kanalizacyjnych, wiatraków wytwarzających energię elektryczną[8], trakcji tramwajowych i trolejbusowych, linii kolejowych[9], połączonych ze sobą zbiorników i dystrybutorów paliwa na stacji benzynowej[10].

W kolejnych orzeczeniach sądy za urządzenia przesyłowe uznawały natomiast budynki stacji transformatorowo-rozdzielczej[11], budynki oczyszczalni ścieków[12], urządzenia służące doprowadzenia programów telewizyjnych i radiowych[13], studnie, z których przedsiębiorstwo wodociągowe czerpie wodę[14].

  1. G. Bieniek, „Nieruchomości. Problematyka prawna.” Warszawa 2013, s. 845 ꜛ
  2. Op. Cit, s. 846 ꜛ
  3. G. Matusik, „Własność urządzeń przesyłowych a prawo do gruntu”, Warszawa 2013, s. 97  ꜛ
  4. wyr. SA w Krakowie z 10.12.2015 r., I ACa 1221/15 ꜛ
  5. Wyr. SN z 1.21973 r., II CR 673/72 ꜛ
  6. Wyr. SN z 1.21973 r., II CR 673/72 ꜛ
  7. wyr. SA w Łodzi z 22.8.2013 r., I ACa 295/13 ꜛ
  8. G. Bieniek, op. cit. ꜛ
  9. G. Matusik, op.cit., s. 100 ꜛ
  10. wyr. SA w Krakowie z 10.12.2015 r., I ACa 1221/15 ꜛ
  11. Wyr. SN z 18.6.2004, II CK 359/03 ꜛ
  12. Wyr. SN z 13.4.2011 r., V CSK 309/10 ꜛ
  13. wyr. SN z 13.12.1998 r. II CKN 216/98 ꜛ
  14. Wyr. SN z 16.2.2005, IVCK 512/04 ꜛ

strona 3 / 4

Kto jest właścicielem urządzeń przesyłowych?

Do urządzeń przesyłowych nie stosuje się zasady superficies solo cedit (czyli zasady, która mówi, że wszystkie elementy trwale wiązane z określonym gruntem są częścią składową tej nieruchomości). Zgodnie z art. 191 k.c. własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową. Zatem, co do zasady, właściciel nieruchomości staje się również właścicielem rzeczy w sposób trwały połączonych z gruntem.

Inaczej jest jednak w przypadku urządzeń przesyłowych. Mając na uwadze sprawne funkcjonowanie przedsiębiorstw odpowiedzialnych za doprowadzanie i odprowadzenia mediów, ustawodawca przesądził o oderwaniu własności urządzeń przesyłowych od własności nieruchomości. Rozwiązanie takie jest oczywiście zasadne i jasno wynika z niego, że o infrastrukturze przesyłowej nie mogą decydować poszczególni właściciele nieruchomości, na których jest ona posadowiona. Gestorem tych urządzeń powinien być przedsiębiorca przesyłowy[1].

Mając na uwadze powyższe, zgodnie z art. 49 k.c. z chwilą włączenia urządzeń przesyłowych w skład przedsiębiorstwa, przestają one być własnością właściciela nieruchomości. Jednakże nie można powiedzieć, że z tą chwilą stają się one zawsze własnością przedsiębiorcy przesyłowego[2].

Dodany do art. 49 k.c. par. 2 wskazuje, że osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń przesyłowych i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Jak zatem widać właścicielem urządzeń może być inna osoba, niż przedsiębiorca przesyłowy i właściciel gruntu, na którym urządzenie jest posadowione.

Można więc przyjąć, że urządzenia z chwilą przyłączenia ich do sieci przestają być częścią składową nieruchomości i stają się, co do zasady, własnością inwestora[3]. Przedsiębiorca przesyłowy, o ile nie był inwestorem, z chwilą włączenia urządzeń do sieci, zyskuje natomiast roszczenie o przeniesienie prawa własności urządzeń przesyłowych na niego.

Wskazać należy również, że miarodajnym momentem dla wejścia urządzeń przesyłowych w skład przedsiębiorstwa jest podłączenie urządzeń w sposób trwały do sieci przedsiębiorcy. Wejście w skład przedsiębiorstwa jest zatem czynnością faktyczną, a nie prawną[4].

  1. Rozumiany jako podmiot gospodarczy zawodowo trudniący się doprowadzaniem i odprowadzaniem mediów. Nieco inaczej wyr. SN z 2.12.2015, IV CSK 144/15 ꜛ
  2. Odmienny pogląd był prezentowany na gruncie art. 49 k.c. przed nowelizacją z 2008 r. (por. uchw. SN z 13.1.1995 r., III CZP 169/94; wyr. SN z 20.9.2000 r., I CKN 608/99) ꜛ
  3. Tak m.in. wyr. SN z 26.2.2003 r., II CK 40/02; wyr. SN z 10.10.2003 r., II CK 125/02; wyr. SN z 22.1.2010 r., V CSK 195/09, wyr. SN z 19.10.2011 r., II CSK 80/11) ꜛ
  4. Tak m.in. uchw. SN (7 sędziów) z 8.3.2006 r., III CZP 105/05 ꜛ

strona 4 / 4

Na jakiej podstawie przedsiębiorca może korzystać z urządzeń?

Powinno się dążyć do sytuacji, w której właścicielem urządzeń przesyłowych jest przedsiębiorca zawodowo zajmujący się doprowadzaniem i odprowadzaniem mediów. Jednakże nie zawsze będziemy mieli do czynienia z taką sytuacją. Dlatego też możliwe jest korzystanie z urządzeń przesyłowych na podstawie odpowiednich umów (leasing, dzierżawa, użyczenie).

Z racji tego, że własność urządzeń przesyłowych oderwana jest od własności nieruchomości, przedsiębiorca przesyłowy powinien dysponować również tytułami prawnymi do nieruchomości, na których urządzenia są posadowione. Instytucją prawną przewidzianą do regulowania tego typu sytuacji jest służebność przesyłu.

Zgodnie z art. 3051 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia przesyłowe prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.

Ustanowienie służebności przesyłu to rozwiązanie zdecydowanie najkorzystniejsze dla przedsiębiorcy. Prawo to obciąża bowiem nieruchomość, a na istnienie prawa nie ma wpływu zmiana właściciela gruntu.

Przedsiębiorca przesyłowy może korzystać z nieruchomości również na podstawie innych tytułów prawnych. Wskazać tu można przede wszystkim na dzierżawę lub użyczenie.

Odrębnym tytułem prawny umożliwiającym korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego jest administracyjne ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości opisane w art. 124 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Podsumowanie

Jak zostało wskazane na początku niniejszego artykułu, urządzenia przesyłowe to urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne. Zaprezentowane wyliczenie ma jednak charakter przykładowy, wobec czego istnieje możliwość objęcia tą definicją również innych urządzeń.

Własność takich urządzeń oderwana jest od własności nieruchomości, tak więc właściciel nieruchomości nie jest właścicielem takich urządzeń.

Przedsiębiorca przesyłowy natomiast nie zawsze uzyskuje prawa własności urządzeń z chwilą włączenia ich do swojej sieci. Jednocześnie z punktu widzenia przedsiębiorcy, powinien on uzyskać tytuł prawny do urządzeń (najlepiej w postaci własności) oraz niezależny tytuł prawny do nieruchomości, na której urządzenia są posadowione (najlepiej w postaci służebności przesyłu).

poprzednia
strona następna
strona
przejdź do góry strony ↑

nawigacja

odnośniki