2. Baza wiedzy
Łukasz Matys · 25.05.2018

Służebność przesyłu w polskim prawie

na nieruchomości jest jednym ze sposobów uzyskania tytułu prawnego do nieruchomości, na której mają być posadowione elementy sieci przesyłowej. Sposoby jej ustanowienia, zasadniczo mogą być tylko dwa. Z założenia służebność można ustanowić w drodze umowy lub orzeczenia sądu.

została wprowadzona do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731). Przepisy odnoszące się do służebności przesyłu obowiązują natomiast od 3 sierpnia 2008 r.

Przed wprowadzeniem regulacji dotyczących służebności przesyłu przedsiębiorcy przesyłowi zapewniali sobie prawo do korzystania z nieruchomości bądź na podstawie umów z aktualnymi właścicielami (najem, dzierżawa, użyczenie), bądź w drodze służebności gruntowej. Obydwa te rozwiązania miały swoje wady, dlatego też ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie nowego typu służebności.

Definicja

Dodany, wspomnianą wyżej nowelizacją, art. 3051 k.c. stanowi, że nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować, lub którego własność stanowią urządzenia, służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne, lub którego własność stanowią te urządzenia, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu).

Warto również zaznaczyć, że zgodnie z art. 49 ust. 1 Kodeksu cywilnego, urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne z chwilą przyłączenia ich w skład przedsiębiorstwa przestają być częściami składowymi nieruchomości. Z tą chwilą stają się one odrębnym od nieruchomości przedmiotem. Własność urządzeń natomiast przechodzi na osobę, która sfinansowała ich budowę.

Informacje podstawowe

Definicję zawartą w art. 3051 k.c. należy jednak doprecyzować. Posiłkować się w tym celu należy innymi przepisami prawa oraz orzecznictwem sądów powszechnych, a także stanowiskiem doktryny.

Służebność przesyłu jest ograniczonym prawem rzeczowym. Wynika to z brzmienia art. 244 Kodeksu cywilnego oraz z usytuowania przepisów o służebności przesyłu w Kodeksie cywilnym. Wobec powyższego do służebności przesyłu zastosowanie mają przepisy ogólne, dotyczące ograniczonych praw rzeczowych (art. 244-251 k. c.).

Prawo to może być ustanowione na nieruchomości, jak i na użytkowaniu wieczystym, o czym ostatecznie przesądził Sąd Najwyższy[1].

Jak każde inne prawo rzeczowe, służebność przesyłu, jest skuteczna wobec wszystkich (erga omnes).

  1. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2015 r. (III CZP 5/15) ꜛ

strona 2 / 4

Za pomocą służebności przesyłu można regulować istniejące stany prawne. Prawo to można ustanowić zarówno przed wybudowaniem infrastruktury technicznej na nieruchomości, jak i po zakończeniu budowy.

Służebność przesyłu ustanawiana jest na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego. Konstrukcja tego prawa, w przeciwieństwie do służebności gruntowej, nie zakłada istnienia nieruchomości władnącej i obciążonej[1].

Służebność przesyłu, jako ograniczone prawo rzeczowe, podlega wpisowi do działu III księgi wieczystej. Wpis ten następuje na skutek wniosku zainteresowanego. Wysokość opłaty w tego rodzaju sprawach wynosi 200 zł[2]. W tym miejscu należy podkreślić, że wpis w księdze wieczystej nie jest konieczny do ustanowienia tego prawa. Prawo to bowiem powstaje na skutek czynności prawnej lub orzeczenia sądu.

Ustanowienie służebności

Służebność przesyłu może być ustanowiona na jeden z trzech sposobów. A mianowicie:

  • w drodze umowy między właścicielem a przedsiębiorcą przesyłowym;
  • w drodze postanowienia sądu;
  • na skutek zasiedzenia.

Najwięcej kontrowersji budzi zasiedzenie służebności przesyłu. Przyjmuje się, że bieg terminu niezbędnego do zasiedzenia prawa można liczyć dopiero od 3 sierpnia 2008 r. (wejście w życie przepisów o służebności przesyłu). Nabycie służebności w takim wypadku następuje z mocy prawa[3].

Umowne ustanowienie

Preferowaną przez ustawodawcę formą ustanawiania służebności przesyłu jest umowa. Wynika to z art. 3052 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, na drogę sądową można wystąpić dopiero, jeżeli druga strona (zarówno przedsiębiorca przesyłowy, jak i właściciel nieruchomości) odmawia zawarcia umowy.

Umowa o ustanowienie służebności przesyłu musi mieć formę aktu notarialnego i powinna zawierać określenie jednorazowego wynagrodzenia. Dopuszczalne jest również nieodpłatne ustanowienie służebności. Jednak w praktyce jest to niespotykane. Strony, na zasadzie swobody umów, same określają wysokość wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego. Orzecznictwo Sądu Najwyższego[4] określiło jakie okoliczności należy brać pod uwagę, określając wysokość wynagrodzenia. Zasadami tymi jednak powinien kierować się sąd, ustanawiając służebność przesyłu. Strony natomiast mogą ustalić wynagrodzenie w dowolnej wysokości. Przyjęło się jednak, że nie może ono przekraczać wartości nieruchomości.

  1. por. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 lutego 2014 r. (V CSK 190/13) ꜛ
  2. art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ꜛ
  3. więcej na ten temat B. Rakoczy „Zasiedzenie służebności przesyłu", Warszawa 2014 ꜛ
  4. m.in. postanowienie z 20 września 2012 r. (IV CSK 56/12), postanowienie z 5 kwietnia 2012 r. (II CSK 401/11) ꜛ

strona 3 / 4

Zawarcie umowy o ustanowienie służebności przesyłu w formie innej, niż akt notarialny, zgodnie z art. 245 k.c., skutkuje nieważnością umowy. A co za tym idzie, nie powoduje obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu. 

Jak już zostało wspomniane, stronami umowy będą właściciel / współwłaściciele nieruchomości oraz przedsiębiorca będący właścicielem urządzeń przesyłowych. W tym kontekście należy pamiętać, że służebnością przesyłu może być obciążona nieruchomość jako całość. Nie można tym prawem natomiast obciążać udziałów w prawie własności[1].

Strony w umowie o ustanowienie służebności przesyłu same kształtują treść tego prawa. Oznacza to, że strony mogą się umówić jakie uprawnienia będzie miał przedsiębiorca przesyłowy w odniesieniu do nieruchomości (np. możliwość posadowienia słupa na działce, możliwość wejścia na działkę w celu konserwacji lub remontu), a także jakich uprawnień musi się wyzbyć właściciel (np. zakaz umieszczania budowli w pasie technologicznym).

Należy również zaznaczyć, że pewne rodzaje nieruchomości nie mogą być obciążane służebnością przesyłu. Zaliczymy do nich m.in. nieruchomości znajdujące się pod drogami publicznymi. W odniesieniu do tych nieruchomości przedsiębiorca przesyłowy uzyskuje trwały tytuł prawny do nieruchomości, na innej - niż służebność przesyłu - podstawie, np. decyzji administracyjnej[2].

Sądowe ustanowienie służebności

Jeżeli stronom nie uda się zawrzeć umowy, każda z nich może zwrócić się do sądu o ustanowienie służebności.

Sąd ustanawia służebność w trybie nieprocesowym[3]. Wniosek o ustanowienie służebności przesyłu podlega stałej opłacie sądowej w wysokości 40 zł[4]. Tego typu sprawy rozpoznawane są przez sąd rejonowy właściwy ze względu na położenie nieruchomości[5].

W sprawach o ustanowienie służebności przesyłu sąd z reguły powołuje biegłych, których zadaniem jest określić zakres służebności przesyłu oraz ustalić wartość należnego właścicielowi odszkodowania.

Stronami postępowania sądowego będą właściciel / wszyscy współwłaściciele nieruchomości z jednej strony i właściciel urządzeń przesyłowych z drugiej.

Postanowienie sądu pierwszej instancji można zaskarżyć apelacją do sądu okręgowego. W sprawach o ustanowienie służebności przesyłu, zgodnie z art. 5091 §1 Kodeksu postępowania cywilnego, służy skarga kasacyjna bez względu na wartość przedmiotu sprawy.

  1. por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2011 r. (I CSK 714/10) ꜛ
  2. art. 40 i nast. ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych ꜛ
  3. art. 626 kodeksu postępowania cywilnego ꜛ
  4. postanowienie Sądu Najwyższego z 18 czerwca 2011 r. (V CZ 38/10), więcej na ten temat M. Balwicka-Szczyrba, „W sprawie zasad ustalania opłaty sądowej od wniosku o ustanowienie służebności przesyłu oraz od wniosku o stwierdzenie nabycia służebności przesyłu w drodze zasiedzenia”, Przegląd Sądowy, styczeń 2011, s. 47 i nast. ꜛ
  5. art. 606 kodeksu postępowania cywilnego ꜛ

strona 4 / 4

Wygaśnięcie służebności

Zgodnie z art. 3053 §2 Kodeksu cywilnego służebność przesyłu wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa przesyłowego.

Po wygaśnięciu służebności przesyłu przedsiębiorca musi usunąć urządzenia przesyłowe z nieruchomości. Jeżeli usunięcie urządzeń powodowałoby dla przedsiębiorcy nadmierne trudności lub koszty, może on naprawić szkodę przez zapłatę odszkodowania.

Służebność wygasa również, jeżeli prawo to przejdzie na właściciela nieruchomości, albo jeżeli uprawniony z tytułu służebności nabędzie własność nieruchomości.

Do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebności gruntowej[1]. Dlatego też możliwa jest zmiana treści służebności przesyłu, a także jej zniesienie za wynagrodzeniem, na podstawie odpowiednio stosowanego art. 294 Kodeksu cywilnego.

Wydaje się również, że możliwe jest zniesienie służebności bez wynagrodzenia, w sytuacji gdy służebność przesyłu utraciła dla przedsiębiorcy wszelkie znaczenie. To może mieć miejsce, gdy przedsiębiorca trwale przestanie przesyłać gaz, prąd czy wodę za pomocą urządzeń zlokalizowanych na obciążonej nieruchomości.

Ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości a służebność przesyłu

Służebność przesyłu należy rozróżnić od administracyjnego ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości, uregulowanego w art. 124 i nast. ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.

Obydwie te instytucje dają przedsiębiorcy przesyłowemu trwały tytuł prawny do cudzej nieruchomości.

Są to instytucje podobne, ale nie tożsame. Podkreślane jest to w orzecznictwie sądowym. Najpełniej wzajemne relacje między obiema instytucjami zostały określone w następujący sposób: „Administracyjny tytuł prawny do nieruchomości (powstający na skutek decyzji z art. 124 ust. 1 u.g.n.) oraz służebność przesyłu (art. 3051 i n. k.c.) to dwa odrębne tytuły prawne do nieruchomości pozwalające na korzystanie z niej w celach przesyłowych. Przedsiębiorcy przesyłowemu pozostawiono wybór, z którego środka będzie chciał korzystać. Uzyskanie jednego tytułu wyłącza potrzebę uzyskania drugiego”[2].

Dodatkowo z orzecznictwa sądowego wynika, że na działkach,w stosunku do których wydano decyzję o ograniczeniu sposobu korzystania, nie można ustanowić służebności przesyłu[3].

Przy czym jedynym sposobem uzyskania tytułu prawnego do nieruchomości, na których posadowione są urządzenia przesyłowe, będzie właśnie służebność przesyłu.


Bibliografia:

  1. M. Balwicka-Szczyrba, „W sprawie zasad ustalania opłaty sądowej od wniosku o ustanowienie służebności przesyłu oraz od wniosku o stwierdzenie nabycia służebności przesyłu w drodze zasiedzenia", Przegląd Sądowy, styczeń 2011.
  2. M. Balwicka-Szczyrba, „Korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorców przesyłowych- właścicieli urządzeń przesyłowych", Warszawa 2015.
  3. R. Dziczek, „Służebność przesyłu i roszczenia uzupełniające. Wzory wniosków i pozwów sądowych. Przepisy", Warszawa 2013.
  4. Z. Gołba, „Służebności gruntowe, drogowe, osobiste i przesyłu" Warszawa 2013.
  5. G. Matusik, „Własność urządzeń przesyłowych a prawa do gruntu", Warszawa 2013.
  6. B. Rakoczy, „Służebność przesyłu w praktyce", Warszawa 2012.
  7. B. Rakoczy, „Zasiedzenie służebności przesyłu", Warszawa 2014.
  8. „Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz", pod red. St. Klaus, Warszawa 2012.
  1. art. 3054 kodeksu cywilnego ꜛ
  2. G. Matusik,  [w:] „Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz", pod red. St. Klaus, Warszawa 2012, s. 700. ꜛ
  3. m. in. uchwała Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2014 r. (III CZP 107/13) ꜛ
poprzednia
strona następna
strona
przejdź do góry strony ↑

nawigacja

odnośniki